یزدامروز؛ بیش از 60 سال از کودتای 28 مرداد سال 1332 می‌گذرد، اما همچنان این رخداد یکی از وقایع مؤثر و عبرت‌آموز تاریخ ایران است. در طول سال‌های بعد از کودتا تحلیل‌ها و تفسیرهای مختلفی از آن صورت گرفته، که البته با اختلاف نگاه‌هایی همراه بوده، اما با وجود همه تفاوت‌ها در تحلیل پیرامون کودتای 28 مرداد، برخی از واقعیت ها در رابطه با آن را نمی‌توان نادیده گرفت. در واقع پیرامون کودتای 28 مرداد چند نکته قابل توجه است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

1-ایالات متحده آمریکا عامل کودتای 28 مرداد بود و این رخداد با حمایت و طراحی این کشور اتفاق افتاد. اما نکته قابل توجه در رابطه با نقش آمریکا در کودتای مذکور در حالی است که، مصدق در آن بازه زمانی به آمریکایی‌ها اعتماد کرده بود و آن‌ها در شرایطی که محمد مصدق دست دوستی و اعتماد به سوی‌شان دراز کرده بود، از پشت به او خنجر زدند و کودتای مذکور را به راه انداختند.

2-اقدام آمریکا در جریان کودتای 28 مرداد، در راستای حمایت از استبداد بود و آمریکایی‌ها در واقع در جهت حمایت از دیکتاتوری محمدرضا شاه، علیه مصدق شوریدند. نکته قابل اهمیت این است، که این رویه ثابت آمریکایی‌ها از دیرباز تا کنون بوده. ایالات متحده در حال حاضر نیز از حامیان اصلی دولت‌های مستبد و غیرمردمی دنیا است؛ که به عنوان مثال برخی از کشورهای دیکتاتوری حوزه خیلج فارس که مورد حمایت تمام عیار آمریکا هستند، از مصادیق این سیاست ایالات متحده محسوب می‌شوند.

3-محمد مصدق به این دلیل در جریان کودتای 28 مرداد ضربه خورد، چون در نوع ارتباط مردم با خودش دچار توهم شده بود. اشتباه مصدق این بود که تصور می‌کرد مردم به خاطر خود او از وی حمایت می‌کنند و هرگاه اراده کند می‌تواند حمایت آن‌ها را داشته باشد. غافل از آنکه، حمایت‌های مردم از مصدق به خاطر عملکرد او بود و آن‌ها با توجه به مواضع و عملکردش، او را مورد حمایت قرار می‌دادند. این در حالی است که نقش آیت‌الله کاشانی جهت هدایت مردم به حمایت از مصدق غیرقابل انکار است. آنگاه که مصدق رویکرد متبخترانه نسبت به آیت‌الله کاشانی و مردم را پیشه کرد، از حمایت‌های آن‌ها نیز محروم ماند.

4-در نهایت آنچه قابل اهمیت است این که، کودتای 28 مرداد و عملکرد محمد مصدق چه در اعتماد و خوشبینی او به آمریکا و چه در نوع مواجهه وی با مردم و آیت‌الله کاشانی، عبرتی بزرگ برای مردم ایران است و ادوار مختلف تاریخ همواره از این رخداد عبرت‌هایی ارزشمند گرفته‌اند.

وحید سالار