عصر فرهنگ، ساده زیستی در آینه نظر و عمل بنیانگذار بزرگ ترین انقلاب مردمی قرن بیستم، موضوعی فراتر از یک مسئله شخصی و تقوا پیشگی یک عالم دینی به شمار می آمد و این موضوع در جای جای اندیشه ایشان از سبک زندگی شخصی تا ظواهر امور سیاسی امام خمینی(ره) قابل رویت و ردیابی است.

کلیدواژه های دوگانه ای چون «فقر و غنا»، «پابرهنگان و مرفهین بی درد»، «اسلام ناب محمدی و اسلام سرمایه داران زالو صفت» و چند تعبیر دیگر جملگی نشان از اهمیت ساده زیستی در ساحت های مختلف زندگی از نگاه امام خمینی(ره) دارند که به بهانه های متفاوت و خطاب به اقشار مختلف بیان شده اند و با نگاهی گذرا به آراء و سیره عملی حضرت روح الله در می یابیم که این مهم جایگاهی رفیع در نزد ایشان داشته است.

ساده زیستی و دوری از تجملات؛ دنباله راه انبیا

در وهله نخست امام خمینی رحمه الله عظمت انسان ها را در زندگی ساده آنها می دانست و با توصیه به الگوگیری از زندگی بی آلایش انبیا و پیامبران الهی می فرمود:

«عظمت انسان به لباس و کلاه و اتومبیل و... امثال ذلک نیست. انسان یک حقیقتی است که آن حقیقت اگر بروز کند، شرافتمند است، عظمت دارد که بزرگ ترین افراد بشر انبیا بودند و ساده ترین از همه آنها بودند. در عین حالی که بزرگ تر از همه بودند و همه آنها را به بزرگی می شناختند، در عین حال ساده ترین افراد بودند. در وضع زندگی شان، تمام انبیا این طور بودند و تاریخ همه آنها را نشان می دهد که با وضع بسیار ساده ای عمل می کردند.1»

امام خمینی در قسمتی دیگر از سخنان خود به زندگی برخی از پیامبران بزرگ الهی اشاره می کند که با آنکه برخی از آنان تشکیل حکومت دادند و زمام امور جامعه را به دست داشتند، ولی قدرت و مقام آنان را به سوی زندگی تجملی نکشاند و زندگی ساده و بی آلایش خود را ادامه دادند:

«تمام زحماتی که انبیا کشیدند، وقتی که ما کیفیت زندگی آنها را مطالعه کنیم زندگی حضرت موسی، حضرت عیسی علیهماالسلام و به خصوص زندگی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله پیغمبر خودمان را اگر ملاحظه کنید و به تاریخ اسلام و به تواریخی که حکایت از اینها کردند و از زندگی شان کردند، ملاحظه کنید می فهمید که اینها تشکیل حکومت بعضی شان دادند، احکام حکومتی دارند، لکن خودشان وقتی که به زندگی شان مراجعه کنید، می بینید که اصلاً مثل رؤسای جمهوری یا سلاطین این عالم نبودند.2»

بنابر همین آموزه ها و همچنین اعتقاد امام خمینی بر جدا نبودن سیاست از دیانت بود که ایشان ساده زیستی و دوری از اشرافی گری را به عالم سیاست نیز وارد نمودند و در سخنان دیگری، مسئولان و کارگزاران نظام را به پرهیز از کاخ نشینی و رفاه طلبی دعوت کرده و خدمت به مردم را در گرو دوری از چنین پدیده هایی دانسته اند:

«دولت ها بفهمند که قدرت در این نیست که ظرف طلا باشد و ظرف نقره باشد؛ قدرت به این نیست که پرده ها کذا باشد؛ بزرگی و عظمت به این نیست که پرده های کذا و مبل های کذا باشد، از مال این ملت ضعیف با خود ملت توی این غارها زندگی بکند و شما در کاخ های دادگستری و در کاخ های نخست وزیری تعدیل کنید خودتان را! اگر از خودتان شروع نکنید، نمی توانید اصلاح کنید.3»

دیدگاه صریح امام خمینی در رابطه با معماری اماکن مذهبی

توجه ایشان به حفظ سادگی در ظواهر دنیوی آن چنان بود که حتی نسبت به استفاده از تجملات در اماکن مذهبی نیز ساکت نبودند و برای نمونه در خطابی عتاب آمیز خطاب به آل سعود پس از بازسازی حرمین شریفین فرمودند:

«پيامبر اسلام نيازی به مساجد اشرافی و مناره های تزئيناتی ندارد پيامبر اسلام دنبال مجد و عظمت پيروان خود بوده است كه متاسفانه با سياستهای غلط حاكمان دست نشانده به خاك مذلت نشسته اند.4»

علاوه بر این، امام خمینی به عنوان مهم ترین ایدئولوگ انقلاب اسلامی، نسبت به معماری دوران پس از انقلاب نیز حساسیت های لازم بر مدار ساده زیستی را در نظر می گرفتند و در پیامی که جهت ساخت مصلای تهران صادر نمودند، آن چنان تاکیدی بر حفظ سادگی در ساخت آن را مد نظر داشتند که منتهای نظر ایشان را در این باره می رساند و جای هر گونه شک و شبهه ای در مورد نظر ایشان پیرامون ساخت بناهای مجللی با هر عنوانی را بر می چیند.

امام خمینی در این پیام صریحا اعلام می نمایند که«ان شاء اللَّه در کنار ساختن مصلای تهران، در ساختن‏ بینش کفر ستیزی مسلمانان موفق باشید. ضمناً سادگی مصلا باید یادآور سادگی محل عبادت مسلمانان صدر اسلام باشد و شدیداً از زرق و برق ساختمان های مساجد اسلام امریکایی جلوگیری شود.5» و حال آنکه نتیجه این سیاست گذاری دقیق معظم له به چه فرجامی رسید، خود بحث مفصلی است که در این مقال نمی گنجد.

ساده زیستی زائدالوصف امام خمینی در زندگی شخصی؛ آجرهای ساییده را پشت و رو کنید!

از جمله خصیصه هایی که موجب تمایز مهم میان رهبران دینی با سایر گونه های رهبری می شود از این قرار است که رهبران دینی موفق و اثرگذار، خودشان در صف اول عمل به نظراتشان قرار دارند و امام خمینی نیز که در منتهای این خصیصه قرار داشت، در طول دوران زندگی خود و چه آن زمانی که به حاج آقا روح الله شهرت داشت و چه آن زمانی که امت اسلامی با افتخار از او با نام امام خمینی یاد می کردند، روح ساده زیستی و دوری از تجملات دنیوی را در تمام ابعاد زندگی خویش حاکم ساخت.

برای پی بردن به این موضوع کافی است تا اوضاع زندگی ایشان از قم تا نجف و جماران مورد یک بازنگری کوتاه قرار گیرد و در خانه اول، وضع ساده منزل حضرت امام در قم در طول زندگی، از قناعت ایشان حکایت دارد و معروف است که آجرهای پله حیاط سائیده شده بود، بنا می گوید تعدادی آجر تهیه شود تا آن آجرهای سائیده شده را عوض کنیم، امام می فرمایند: همان آجرهای کهنه را پشت و رو کنید و کار بگذارید.6

شما همه دست به یکی کنید که مرا جهنمی نمایید!

در طول دوران تبعید نیز، حضرت امام لحظه ای خود را به دنیا آلوده نکردند و برای نمونه در نجف رسم بود برای خنکی داخل خانه از کولرهای دستی استفاده می کردند تا از هوای زیرزمین استفاده شود و چون نجار آوردند تا مقدمات کار را فراهم سازد و جعبه ای برای پنکه درست کند امام با لحنی که شدت داشت خطاب به اطرافیان فرمود:

«شما همه دست به یکی کنید که مرا جهنمی نمایید! ! همه ترسیده بودند. سرانجام با اصرار زیاد، امام قبول کرد که آن دو قطعه فیبر نصب گردد و پنکه در آن جای گیرد. »

ساختمان بیرونی این منزل خیلی فرسوده بود و آیت الله اشراقی پیشنهاد کرده بود که رنگ آمیزی شود ولی امام فرموده بود: از پول بیت المال نمی توانم بدهم. آقای اشراقی قبول کرده بود از پول خود بدهد و وقتی امام به کربلا مشرف می شود، فرصت را غنیمت شمرده اتاق بیرونی را درست کردند و در اطراف آن تشک گذاشتند هنگامی که امام بازگشت و اتاق را دید ناراحت شده و به آقای رضوانی فرمود: «من گفته بودم رنگ کنید ولی نه این طور.» با آنکه کار زیادی نشده بود و فرش اتاق همان زیلو بود و در اطراف آن تشک انداخته و پارچه های ارزان هم برای روی آنها خریده بودند.7

جالب اینجاست که شکوه این ساده زیستی آن چنان پیرایی داشت که کاخ های پادشاهان نیز یارای رقابت با آن را نداشت و حتی غیر مسلمین نیز مسحور این مجد و بزرگی می شدند.

خبرنگار روزنامه لوموند از حال و هوای آن روزهای نجف چنین گزارش می دهد:

«اکنون ما در حضور آیت الله خمینی در اتاقی به مساحت دو متر در دو متر و در خانه ای هستیم که در دورترین قسمت نجف واقع است؛ شهری که از لحاظ آب و هوا یکی از مناطق کویری عراق است... در پیچ یکی از کوچه های تنگ نجف که خانه ها برای آنکه سپری در مقابل تابش سوزان آفتاب باشد، سخت به هم فرو رفته اند، مسکن محقر آیت الله خمینی قرار دارد. این خانه نظیر مسکن فقیرترین افراد نجف است، در سه اتاق آن حداکثر دوازده تن از نزدیکان وی حضور داشتند. در این منزل کوچک از قدرت رؤسای شورش و یا مخالفانی که در تبعید به سر می برند نشان و علامتی دیده نمی شود و بدین جهت آیت الله خمینی قدرت آن را دارد که ایران را به حرکت درآورد و قیام برانگیزد.8»

بگذارید من بمیرم و بعد شما این کارها را انجام دهید!

خلق زاهدانه بنیانگذار انقلاب اسلامی در دوران به دست گرفتن قدرت رسمی نیز با همان شدت سابق دنبال شد و شدت آن چنان بود که یک روز امام ملاحظه فرمود که در طبقه بالای حسینیه بناها و کارگران مشغول گچ کاری هستند . با عصبانیت فرمود:

«بگذارید من بمیرم و بعد شما این کارها را انجام دهید.9»

جذابیت امام خمینی در سادگی وی بود نه کاخ های بلند

نکته ای که در انعکاس این شکل از زندگیِ یکی از بزرگترین رهبران سیاسی جهان خود را نشان می دهد، از این قرار است که جذاب ترین عامل ذوب بسیاری از بیگانگان در شخصیت امام خمینی، همین سادگی مثال زدنی ایشان بود که در اظهارات مهم ترین شخصیت هایی که با امام خمینی دیدار داشتند کاملا قابل رویت است.

آقای «آلمارو ماچوردوم» ، مسلمان اهل اسپانیا که شدیدا تحت تأثیر زادگاه رهبر کبیر انقلاب اسلامی قرار گرفته در جملاتی ساده اما از دل برخاسته، شرح سفر خود را به خمین نوشته است. او در آغاز می گوید:

«وقتی روح الله موسوی به مرحله ای از پختگی فکری، درجات اول روحانیت و آگاهی کامل از ارزشهای اخلاقی، اجتماعی و سیاسی می رسد خود را به خمین منسوب می دارد و این نمادی است از باورهای دینی مردمی ساده، پویا، پراخلاص و مؤمن.»

وی در ادامه به شرح خانه ای که امام در آن متولد گردید پرداخته و افزوده است:

«من وقتی وارد اتاقی شدم که امام خمینی در آن متولد شده بودند لرزش شدیدی مرا فرا گرفت. یک دنیا خاطره به ذهنم سرازیر شد، خاطراتی که از ملاقاتم با رهبر روحانی ایران و فرزندش ناشی می شد و من اینک غرق در آن حادثه فراموش نشدنی بودم. به یاد آوردم وقتی در مقابلش قرار گرفتم نوری در ضمیرم درخشیدن گرفت، پیامهایی از عمق زوایای روحی برایم داشت که محتوای آموزشی خاصی داشتند.10»

علاوه بر این «چنگیز چاندار» روزنامه نگار سرشناس و باسابقه ترک، در سفری که در بهمن ماه سال 1364 به ایران داشته ماجرای دیدار خود با حضرت امام خمینی(س) را در روزنامه جمهوریت ترکیه چنین ثبت کرده است:

«لوازم خانه امام عبارت بود از: قالی، یک دستگاه تلویزیون و چند پشتی. و صدای صحبت نزدیکان او و دفتر و پسرهای کوچکی که جست و خیز می ‏کردند (نوه ‏های امام) می ‏آمد. اینها صحنه‏ هایی خلاصه از انقلاب ایران بود که من در ماه مه سال 1358 دیدم. هنگامی که در شمال تهران به سوی خانه محقری در جماران می‏ رفتیم،  به وسیله نیروهای حفاظتی بازرسی شدیم. در حسینیه هر کس با زبان خودش شعارهای انقلابی می‏ داد.11»

از این اظهارات و صدها خاطره نظیر آنچه که گذشت کاملا پیداست که یکی از رموز اقبال بسیاری از ایرانیان و غیر ایرانیان و مسلمانان و غیر مسلمانان به اندیشه انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی(ره) همین سادگی و بی آلایشی بود که در دوران به اوج رسیدن مدرنیته، بشر با دور شدن از آن به مرزهای پوچی و بی معنایی در زندگی رسید و اگر به دنبال ترویج اندیشه های آن بزرگ مرد تاریخ هستیم، می بایست با همان سادگی مثال زدنی کار را ادامه دهیم و هر کجا که نامی از امام خمینی است، می بایست سادگی و بی آلایشی در آن موج زند تا همچنان قلوب تشنه حقیقت را به خود جلب نماید و پرداختن به تجملات، رفتن به راهی اشتباه است که هر چه بیشتر از جذابیت مکتب انقلاب اسلامی می کاهد.

پانوشت:

11 - پنجاه تصویر از امام و ایران پس از انقلاب اسلامی، ص 85-88.دست به یکی کنید که مرا جهنمی نمایید!

منبع: فرهنگ نیوز